فصد خون (فلبوتومی) و خون گیری سنتی هر دو روش هایی هستند که برای استخراج خون از بدن استفاده می شوند، اما از نظر هدف، روش شناسی و توجیه پزشکی تفاوت های چشمگیری دارند. با فصدچی مرکز تخصصی فصد خون همراه باشید. در ادامه قصد داریم که تفاوت ها و تغییرات این روش های درمانی را در طول زمان بررسی کنیم.
بیشتر بدانید: بهترین زمان برای انجام فصد خون
تاریخچه خون گیری
خون گیری یا رگ زنی که در متون خارجی با اصطلاح Bloodletting بیان می شود، بر اساس تئوری هومورال باستانی استوار بود، که فرض میکرد بدن حاوی چهار حالت و مزاج (خون، بلغم، صفرای سیاه و صفرای زرد) است که برای سلامتی لازم است تعادل داشته باشند. در آثار طبی ابوعلی سینا و ابوریحان بیرونی به بعد، خون گیری به معنای تیغ زدن بر رگ به منظور خارج کردن خون مضر از تن بیماران مبتلا به بیماری های کشنده استفاده می شده است.
پزشکان خون گیری در آن دوره با استفاده از روش هایی مانند رگ‌گیری (بریدن ورید)، آرتریوتومی (بریدن شریان)، یا استفاده از زالو، سعی در اصلاح عدم تعادل در این مزاج ها داشتند. این عمل گسترده بود و برای درمان انواع بیماری ها، از تب و التهاب گرفته تا بیماری هایی مانند صرع، سردرد، سرگیجه، فشار خون بالا، مشکلات گوارشی و اختلالات پوستی استفاده می شد. این فرایند معمولاً در نواحی مانند بازو، گردن یا پشت زانو صورت می‌گرفت.
خون گیری گاها توسط آرایشگرها هم انجام میشد که دو چندان به عنوان جراح فعالیت می‌کردند، و این عمل با وجود شواهد فزاینده مبنی بر ناکارآمدی و آسیب احتمالی آن تا قرن نوزدهم ادامه داشت. درباره تاریخچه فصدخون بیشتر بدانید.
بیشتر بدانید: فصد خون چیست؟
مشاوره و رزرو نوبت
فصد خون مدرن
فلبوتومی یا فصد خون مدرن یک روش پزشکی است که توسط متخصصان آموزش دیده مراقبت های بهداشتی معروف به فلبوتومیست انجام می شود. این نوع خون گیری عمدتاً برای اهداف تشخیصی، مانند تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی برای تشخیص و نظارت بر شرایط پزشکی است. فلبوتومی درمانی نوع خاصی از فلبوتومی است که برای درمان برخی بیماری‌های خاص با استخراج خون استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در درمان هموکروماتوز، که در آن آهن اضافی از بدن خارج می شود، و پلی سیتمی ورا، که شامل کاهش تعداد گلبول های قرمز خون برای کاهش ویسکوزیته خون و جلوگیری از لخته شدن است، استفاده می شود. فلبوتومی در شرایط کنترل شده انجام می شود و مقادیر مشخصی از خون بر اساس نیاز بیمار گرفته می شود.
بیشتر بدانید: چرا فصد خون مهم است؟
تفاوت های کلیدی فصد خون و خون گیری سنتی
- هدف: خون گیری سنتی به منظور ایجاد تعادل مجدد مزاج های بدن برای درمان یا پیشگیری از بیماری بود اما فلبوتومی مدرن بیشتر برای آزمایش های تشخیصی یا برای درمان شرایط خاص با حذف مواد زاید خون استفاده می شود.
- تکنیک و روش اجرا: در گذشته این روش معمولاً با استفاده از ابزارهای ساده انجام می شد و به تیغ رگ زنی اصطلاحا نیشتر می گفتند. برای آموزش رگ زنی ابتدا در کنار کسی که تبحر داشت، این عمل را روی برگ درختان توت و برگ گل محمدی، انجام می دادند. به طوریکه هنگام نیشتر زدن روی رگ های برجسته برگ درخت توت یا رگ های خوابیده برگ درخت گل محمدی، نبایستی طرف دیگر بریده شود.
درمانگر می بایست تمرین زیادی انجام میداد تا هم از لحاظ تمرکز حواس و هم از لحاظ اینکه به پشت رگ آسیبی نرساند، متبحر و زبردست شود. نحوۀ قرار گرفتن نیشتر در دست بسیار مهم بود، بنابراین درمانگر میبایست سالیان متوالی در کنار استاد خود هم روی رگ های بدن انسان آموزش مستقیم می دید و هم به دفعات فراوان این عمل را روی برگ درختان انجام میداد.
اما در حال حاضر و در پزشکی مدرن، فصد خون با استفاده از تجهیزات پیشرفته و تحت شرایط استریل انجام می‌شود. این روش معمولاً با دقت و با استفاده از سوزن های مخصوص و در محیط های پزشکی انجام می‌شود تا خطر عفونت و عوارض جانبی کاهش یابد. فلبوتومی توسط متخصصان مراقبت های بهداشتی با آموزش های تخصصی انجام می شود.
- ایمنی و کنترل: خون گیری می تواند منجر به از دست دادن بیش از حد خون و سایر عوارض شود. به دلیل عدم رعایت اصول بهداشتی و استفاده از ابزارهای غیر استاندارد، رگ زنی در گذشته ممکن بود با عوارضی مانند عفونت، خونریزی و آسیب به بافت ها همراه باشد.
- شیوه رعایت نکات بهداشتی: بر اساس تحقیقات انجام شده، در گذشته رگ زن رعایت مسائل بهداشتی را نیز مدنظر داشت و برای ضدعفونی کردن تیغ یا اصطلاحا نیشتر از پیاز استفاده می کرد. بدین صورت که بعد از عمل رگ زنی فرد بیمار، نیشتر را به داخل پیاز فرو می بردند و برای مدتی نگه می داشتند تا کاملاً ضدعفونی و برای بیمار بعدی آماده شود. یا هرگاه آن را تیز می کردند در پایان به داخل پیاز فرو می بردند. به مرور ایام پیاز جای خود را به الکل داد و هم اکنون نیز برای ضدعفونی کردن نیشتر و محل رگ زنی از الکل استفاده می کنند، در حال حاضر در فصد خون مدرن یا فلبوتومی استفاده از تجهیزات استریل جایگزین پیاز شده است و جای نیشتر را تیغ های جراحی گرفته است که متخصص فصد خون آنها را به صورت وکیوم از داروخانه ها تهیه و استفاده میکند.
- عوارض بعد از رگ گیری در گذشته: گاهی پیش می آمد که بعد از رگ زدن جریان خون بند نمی آمد، برای جلوگیری از خونریزی، مقداری عسل طبیعی خالص را روی پنبه ای تمیز می مالیدند و روی زخم می گذاشتند تا جلوی خونریزی را بگیرد. همچنین برای ضدعفونی کردن در گذشته از ماده ای مشابه بتادین استفاده می کردند. گاهی اتفاق می افتاد که بیمار بعد از عمل فصد دچار بیحالی و از هوش رفتن می شد، در چنین مواقعی، پیش از آنکه بیمار از هوش برود به او قنداب میدادند؛ از اینرو معمولاً درمانگر همیشه قنداب آماده داشت، چرا که به باور خودش بسیاری از بیماران با دیدن خون نوعی ترس بر آنها غلبه میکرد و همین امر باعث میشد فشار آنها پایین بیفتد.
در حال حاضر در فصد خون مدرن، به دلیل استفاده از تجهیزات پیشرفته و تحت شرایط استریل، خطر عوارض نسبت به گذشته به حداقل رسیده است.
نکته مهم : تأثیر فصد خون بر میگرن از طریق کاهش فشار خون و بهبود گردش خون می تواند به کاهش شدت و دفعات حملات سردرد کمک کند.
اطلاعات بیشتر: تفاوت فصد خون و حجامت
نتیجه گیری
به طور خلاصه، در حالی که هر دو روش هایی برای خون‌گیری و استخراج خون هستند اما اهداف، تکنیک ها و شرایط اجرایی متفاوتی دارند. فصد خون مدرن بر اساس اصول علمی و با رعایت استانداردهای بهداشتی انجام می‌شود، در حالی که رگ‌زنی در گذشته بیشتر بر اساس باورهای سنتی و تجربی بود.
بیشتر بدانید: اهمیت فصد خون در ماه رمضان
